Idaacad Caalami ah oo soo bandhigtay fasahaada sii badaneysa ee ka socota gudaha magaalada Muqdisho iyada oo ayan jirin dolwad iska xilsaartay inay waxa ogaato ama wax ka qabato. Ceebta fasahaadaas ayaa soo jiidatay warbaahinta caalamka taas oo bilaawday inay ka hadasho.
Barnaamij loogu magac daray “Gudaha dhaqanka qarsoon ee shaqada galmada”. Goobaha loo tamashlaha tago ee xeebta Liido, maqaayadaha cunada sare lagu iibiyo, hoteelada iyo maqaayadaha cuntada cusub ayaa ah mid soo jiidasho aad u weyn leh.
Labo haween ah oo ku nool magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya, ayaa BBC-da kala hadlay sida ay u soo jiidatay shaqada galmada ee sida qarsoon dhulka hoostiisa loogu iibiyo, iyagoo ku nool magaalo ku hoos nool khatarta rabshadaha wata qarxiska ka dib sannado badan oo dagaallo sokeeye ah.
Xeebta Liido ee magaalada Muqdisho oo ah mid aad u fir fircoon oo aad u mashquul badan ayaa kuu soo jiidanaysa sida ay noqon karto magaalada, iyadoo isku dayaysa in ay meesha ka saarta cabsida dagaal ee kajirta magaalada Muqdisho inteeda kale.
Haweenka iibiya jirkooda ama ka ganacsada oo ku soo badanaya Muqdisho ayaa lagu sheegay inay yihiin dhallinyaro ka soo jeedo qoysas faqiir ah oo dhaqaale xumi heyso.
Wariyaha BBCda oo la kulmay gabadhaan ayaa qaray, “Farduusa, oo 22 jir ah, waxay ku shaqeysan jirtay iibinta jifrkeeda ama galmada mudo saddex sano ah, waxay ku fadhidaa qol mugdi ah oo hareeyay daahyo guduudan oo ku yaalla dhismo ay rasaastu ka buuxdo oo ku taal degmada Wardhiigley ee magaalada Muqdisho”.
Fardousa ayaa sharaxday in ay guriga ka tagtay marka ay jirtay 19-sano, waana dhacdo naadir ah oo ka dhacday bulshada Soomaaliyeed taas oo haweenka da’da yar aysan guud ahaan ka tagin qoyska ka hor inta aan la guursan. Si kastaba ha ahaatee, xadgudubka guriga ama khilaafka qoyska dhexdiisa ee la xalin karin ayaa keena in haween da’a yar ka baxaan xeendaabka qoykooda.
“Markii hore uma aan arkin inaan ka caraqo qoyskeeyga, laakiin uma adkeysan karin inaan la sii noolaado hooyaday aabbahay,” Fardousa ayaa tiri.
” Eeedaday aya waxa ay noqotay xaaska labaad ee aabahay ka dib markii ay hooyaday geeriyootay anigoo yar, waxay ahayd mid aad u xun sannadihii la soo dhaafay, inkastoo ay taasi jirto, aabbahay mar walba wuu I garab taagnaa.”Ayyay raacisay.
Markii ay guriga ka soo cararaty, Fardousa waxa ay kolba meel u kala dhaqaaqday, iyada oo samaysatay saaxiibo cusub, kuwaas oo ay u malaynaysay in ay danaheeda ilaalinayaan, intay jidka ku soo jirtay: “Waxaan u malaynayay inay i danaynayaan. Haddaan dib u milicsado, waxaan ogahay inaanay ahayn saaxiibo dhab ah.”
Ugu dambeyntii waxa la siiyay oo aan la qabatimay dawooyinka opioids sida morphine, tramadol iyo pethidine, waxayna ku biirtay xaflada dhulka hoostiisa ee xeebta Liido, halkaas oo lagu soo bandhigay shaqada galmada.
Farduusa waxa ay markiiba isku aragtay in ay ku dhex qarsoontay dunidii mugdiga ahayd ee Muqdishu halkaas oo ay ka soo gashay hudheelo ilaa guryihii ay shisheeyuhu degenaayeen, una tagtay meelo cidlo ah.
Laakiin hadda waxay garanaysaa macaamiil ku filan oo ay ku kalsoonaan karto dadka kula soo xiriira taleefanka. Taas oo macnaheedu tahay, waa gabar loo yeerto marka la rabo in xaajo laga dhameeysanyo ka dibna lacag yar la siiyo.
“Waxaan sugayaa inta uu teleefankaygu soo dhacayo, kadibna ragga ayaan la baxaa si aan isu galmoono, marar kalena dumarka saaxiibadayda ahi way isoo wacaan marka ay rag diyaar yihiin.”
‘ waxaana taas igu kalifaya Waxaan u baahday lacag balwaddayda’
Waxay la macaamishaa macaamiil kala duwan oo ka kala socda qaybaha kala duwan ee nolosha.
“Raggani markii hore waxay ahaayeen rag saaxiibo ah oo dumar saaxiibaday ah, ka dib waxay isu beddeshay inaan la galmoodo rag kala duwan oo aanan garanayn, waan jilicsanaa oo waxaan u baahday lacagta balwaddayda, sida qaar badan oo ka mid ah gabdhaha kale ee magaaladan. “ ayay tiri Farduusa.
Dabeecaddeeda awgeed, ma jirto xog rasmi ah oo ku saabsan baaxadda shaqada galmada laakiin marag-furka Fardousa iyo kuwa kale ayaa muujinaya jawiga khatarta ah ee qaar badan oo ka mid ah haweenkan da’da yar ay isku arkaan.
Hodan muddo laba sano iyo bar ah ayay ahayd garar ka shaqaysan jiray xagga galmada. Si la mid ah Farduusa, 23-jirkan ayay ka carartay gurigeeda, waxayna isku aragtay inay ku dhex milmay qaab nololeedka dhulka hoostiisa ee Muqdisho ka jirta oo ay ka kooban tahay dhallinyaro kale oo baxsad ah oo aan haysan wax taageero dhaqaale ah.
Waxa ay kor ugu hadlaysaa dhawaqa carruurta kubbadda cagta dibadda ku ciyaaraysa iyada oo ku hadlaysa cod deggan oo deggan.
“Habeenkii inta badan waxaan ku hoydaa hoteellada. Si la mid ah kuwa badan oo haweenkan dhallinyarada ah ayaa la mid ah. Waxaan halkaas kula kulanaa dhammaan noocyada ragga ah, laakiin arrimuhu way sii xumaan karaan markaad dhab ahaantii la baxdo qaar ka mid ah raggaas,” Hodan ayaa tiri.
Maadaama shaqada galmoodka ay sharci darro ka tahay Soomaaliya, qaar badan oo ka mid ah haweenkan da’da yar waxay la kulmaa xaalado halis ah oo aan wax u qaban maamulka.
BBC-da ayaa ka codsatay mas’uuliyiin ka tirsan booliiska iyo wasaaradda haweenka iyo horumarinta xuquuqul insaanka oo ku saabsan arrintan iyo arrimo kale oo qoraalka lagu sheegay, balse ma aysan helin wax jawaab ah.
“Marar badan ayay gabdhuhu soo laabtaan iyaga oo jirkooda calaamado ka sameysan yihiin, halka dhalinyarada kale ee ka shaqeysta galmada ay ka faa’ideystaan dad ay isleeyihiin waa ay aamini karaan,” ayay tiri Hodan.
Farduusa, tani waxay keentay rabshado.
“Markii hore waxaan ragga u raaci jiray meelo ay rabaan inay u galmoodaan, laakiin habeen habeenada ka mid ah ayaa la i garaacay oo nabaro wejiga igaga dhacay, waxaana igaga tagay dhiigbax, wax walbana waxay ku bilowdeen sababtoo ah waxaan ku heshiin weynay qiimaha,” ayay tiri. Ayay tiri.
Tan iyo markaas, anigu ma aado meelo cidla ah oo rag ah, si kasta oo ay wax u bixinayaan, waa arrin aad khatar u ah, waxaan doorbidayaa Hotelada anigoo og in aan waxba la idin yeeli doonin, haddii aad tahayna, markaas oohintiinna caawinaad waa la maqli doonaa.
“Haween badan oo kale oo ku lug leh shaqada galmada ayaa ah kuwa nasiib badan, kuwa galmoodka ah ee u raaca nimankan guryahooda iyo meelaha qarsoodiga ah waa la kufsadaa oo xitaa waa la kufsadaa, mararka qaarkoodna waxaa ka badan hal nin.”
Waxa ay sidoo kale sheegtay in mararka qaarkood laga duubo filim, kadibna dumarka la xumeeyo. “Waxay ku ceebeynayaa inay is dhiibaan.”
